Over auteursrecht voor fotografen

Door: Martijn Vet

https://pixabay.com is een van de sites waar je foto's vindt die je vrij mag gebruiken

Een beeld zegt meer dan duizend woorden en op internet is heel wat beeld te vinden. Met een beetje slim googelen heb je dan ook zo een fotootje gevonden om je blog, werkstuk of presentatie op te leuken. Of je neemt die grappige foto die een vriend laatst op Facebook had gepost. Selecteren, met de rechtermuisknop klikken en opslaan en klaar is Kees.

Klinkt makkelijk en dat is het ook, maar je zult raar opkijken als je een brief met een flinke rekening krijgt van degene die de foto heeft gemaakt. Vervelend maar waar: die fotograaf heeft het recht om jou om een vergoeding te vragen voor het gebruik van zijn materiaal.

Het stond op Facebook

Je bent je er waarschijnlijk niet van bewust en je hebt alleen maar goede bedoelingen, maar toch is op bijna alle foto's op internet auteursrecht van toepassing. Dat is het recht van degene die de foto heeft gemaakt en eventueel bewerkt, om als enige te beslissen over het kopiëren en het gebruik van de foto. Het auteursrecht geldt tot zeventig jaar na de dood van de maker. 'Het stond op Facebook' of 'Ik kon het gewoon vinden en kopiëren via Google Images' is dus geen goed argument om zomaar foto's van internet te plukken en te gebruiken, hoe makkelijk het ook is en hoe onschuldig je bedoelingen ook zijn. Ook maakt het geen verschil dat de foto met een digitale camera is gemaakt en niet met een analoge.

Het maakt voor het auteursrecht niet uit of je commerciële bedoelingen hebt of de foto alleen maar gebruikt om een verhaal op je blog te illustreren. Ook als het een onbeduidende foto lijkt, bijvoorbeeld van een plant of een verkeersbord, moet je opletten of de fotograaf wel toestemming heeft gegeven. Hetzelfde geldt als je een foto van een andere bron haalt dan bijvoorbeeld de site of het Facebookprofiel van de fotograaf. Het feit dat iemand anders de afbeelding al heeft gekopieerd, geeft jou niet het recht om dat ook te doen. Ook kan het zijn dat de eigenaar van de site waar je de foto vindt, wel toestemming heeft gevraagd en gekregen om de foto te publiceren.

Wanneer mag het wel?

Soms mag je foto's wel opnieuw gebruiken. Bijvoorbeeld als de foto onderdeel is van een bericht dat de maker via social media heeft gedeeld. Gebruik je de deelknop in Facebook of de retweet- en citeermogelijkheden op Twitter, dan is er volgens de wet geen sprake van opnieuw publiceren en heb je geen toestemming nodig. Ook mag je van iedere foto altijd één kopie maken voor eigen gebruik. Bijvoorbeeld als je hem als oefenmateriaal zou willen gebruiken voor het bewerken van foto's. Dat betekent niet dat je de foto mag opnemen in een presentatie. Die is immers bedoeld voor andere mensen. Ook het gebruiken van foto's voor een parodie is toegestaan. Wel gelden hier natuurlijk de grenzen van de wet. Belediging is meestal verboden en je mag alleen dat deel van het werk overnemen dat strikt noodzakelijk is. Ook voor het onderwijs gelden uitzonderingen op het auteursrecht op foto's. In alle gevallen is het verstandig per foto goed te informeren of het gebruik is toegestaan.

Waar vind ik foto's?

Als je op zoek bent naar foto's over een bepaald onderwerp en die legaal wilt bemachtigen, zijn er gelukkig heel wat bronnen. Dit zijn er een paar.

- www.everystockphoto.com: zoekmachine voor stockfoto's. Bekijk per foto goed welke licentie van toepassing is.

- https://nl.freeimages.com: in het Nederlands zoeken in een flinke collectie. Let ook hier steeds op de licentie.

- https://pixabay.com: veel gratis foto's en andere afbeeldingen met duidelijke vermelding van de licenties. Bovendien (ook) in het Nederlands. Als je foto's in de hoogste resolutie wilt downloaden, moet je een (gratis) account aanmaken.

- https://stocksnap.io: prima foto's in hoge resolutie, maar wat beperkt in aanbod.

- http://photopin.com: op flickr.com zijn veel foto's te vinden die je onder bepaalde voorwaarden mag gebruiken (Creative Commons-licentie). Op de site zelf zijn die echter lastig te vinden. Photopin maakt het je een stuk makkelijker.

Alternatieven

Waarschijnlijk zit je er niet op te wachten om voor iedere foto die je wilt gebruiken toestemming te vragen. Zelf maar een fotootje maken dan? Dat is vaak een makkelijke oplossing, maar even naar Parijs om een foto van de Eiffeltoren te maken, is niet voor iedereen weggelegd. Gelukkig zijn er verschillende websites waar je foto's kunt vinden waarvoor de toestemming is geregeld en die je vrij mag gebruiken (zie het kader Waar vind ik foto's?). Bij sommige sites is duidelijk dat de rechten zijn geregeld, maar het is zaak om ook hier goed op te letten. Ook foto's die in digitale fotoalbums of op Wikipedia staan, mag je niet zonder meer gebruiken.

Wanneer je per se een bepaalde foto wilt gebruiken waar de rechten niet van geregeld zijn (voor jou of in het algemeen) geen licentie op rust, moet je dus toestemming vragen. Stuur de fotograaf een mailtje en laat weten waar je de foto voor wilt gebruiken. Grote kans dat dat geen probleem is.

 Een reverse image search. Zo zie je waar een foto op internet opduikt

Waar zwerven mijn foto's rond?

Zonder dat je het weet, kunnen je foto's op allerlei plekken op internet staan. Als je erachter wilt komen waar een bepaalde foto online allemaal opduikt, is 'omgekeerd zoeken' een handige optie. Bij image.google.com kun je een foto uploaden of het webadres van de foto opgeven. Dat kan ook via https://tineye.com. Met deze reverse image search zie je door je foto te uploaden razendsnel waar hij online staat.

Problemen voorkomen

Wat te doen als je een (in jouw ogen) belachelijk hoge schadevergoeding van de fotograaf krijgt? Er zijn uiteraard grenzen aan het bedrag dat een fotograaf mag vragen. Het gaat om de werkelijke schade, dat is het bedrag dat de fotograaf zou hebben gekregen wanneer vooraf wel om toestemming voor gebruik zou zijn gevraagd. Heb je de naam van de fotograaf niet vermeld, dan heeft de fotograaf recht op een extra vergoeding. Nog een reden om een aanvullende vergoeding te vragen, is het aanpassen van de foto zonder dat je daar toestemming voor hebt gekregen. Dit is een extra inbreuk op het auteursrecht.
Bedenk eerst dat het vragen van toestemming met een mailtje in één minuut is gebeurd. Geeft de fotograaf geen toestemming of wil je niet betalen voor het gebruik, dan zoek je je toevlucht tot een andere bron en voorkom je een hoop problemen. Krijg je een rekening, probeer dan altijd op een redelijke manier te reageren, hoe onterecht je het misschien ook vindt. Is de vergoeding volgens jou echt te hoog, probeer dan te onderhandelen met in je achterhoofd dat je de basislicentie altijd zult moeten betalen.

Als jij de fotograaf bent

Het kan natuurlijk ook gebeuren dat iemand een van jouw foto's heeft gebruikt zonder toestemming te vragen. Hier is ook een beetje diplomatie wel handig. Benader de gebruiker eerst vriendelijk en vraag de foto te verwijderen. Wil hij of zij dat niet of heb je het vermoeden dat de foto willens en wetens is gekopieerd en hergebruikt, dan is het belangrijk om zo veel mogelijk bewijs te verzamelen. Zo voorkom je dat degene die inbreuk maakt zijn sporen wist. Bewijs verzamelen kan door screenshots met datum te maken. Ook kun je in programma's als Lightroom meta-informatie aan de foto toevoegen. Daardoor kan er geen twijfel over bestaan dat de foto van jou afkomstig is. Mocht je je foto offline tegenkomen, bijvoorbeeld in een tijdschrift, dan is het verstandig om hier een exemplaar van te kopen. Je kunt het gebruik op een platform als Facebook of Twitter ook melden. Uiteraard mag de compensatie die je vraagt niet hoger zijn dan de schade die je hebt geleden.

Schep je eigen voorwaarden

Hoe voorkom je als fotograaf vervelende situaties? Een optie is dat je je foto's voorziet van een watermerk. Dat schept duidelijkheid en iedereen die de foto zomaar kopieert en plaatst, valt door de mand. Een groot nadeel is dat je met zorg gemaakte foto er lelijk van wordt. Wil je voorkomen dat mensen je foto's afdrukken, dan is het slim om ze niet in de hoogste resolutie online te zetten. Als je wilt voorkomen dat je foto wordt gekopieerd, kun je proberen het klikken met de rechtermuisknop te blokkeren. Sommige systemen voor het bouwen van websites bieden die optie. Dit is overigens niet waterdicht. Met een screenshot kan iedereen alsnog je foto kopiëren. Wel maak je het weer iets moeilijker en wijs je mensen op je rechten.
Ook al is het juridisch niet nodig, het kan geen kwaad op je site duidelijk te vermelden dat de foto's jouw eigendom zijn en dat niemand ze zonder toestemming mag gebruiken.

Misschien vind je het trouwens helemaal geen probleem dat mensen in sommige gevallen je foto's gebruiken. Websites als Flickr bieden de mogelijkheid je foto's onder Creative Commons-licenties aan te bieden. Voorwaarden zijn bijvoorbeeld vermelding van je naam, geen commercieel gebruik, geen aanpassing van je foto's en delen onder dezelfde licentie als het origineel.

Auteursrecht op gebouwen

De architect die een gebouw heeft ontworpen, heeft ook auteursrecht op zijn creatie. Hij heeft dus het recht om te bepalen of zijn gebouw 'verveelvoudigd' mag worden. Als je een foto van dat gebouw maakt, is dat officieel een verveelvoudiging. Betekent dat, dat je nooit een foto van een gebouw mag delen? In de wet wordt een uitzonering gemaakt: gebouwen of kunstwerken in de openbare ruimte die bestemd zijn om daar te blijven, mag je fotograferen. Met een beeldbewerkingsprogramma het object aanpassen of er iets bij plakken, mag dan weer niet. Foto's van gebouwen en kunstwerken die tijdelijk in de openbare ruimte staan, mag je officieel niet openbaar maken. Denk aan tijdelijke tentoonstellingen of tuinen die zich niet in de openbare ruimte bevinden.

Portretrecht

Ook al heb je als fotograaf het auteursrecht, dan nog moet je je bewust zijn van het portretrecht. Iemand die op een foto wordt afgebeeld, kan zich soms beroepen op dit portretrecht. Dat betekent dat de foto soms niet mag worden gepubliceerd (online en offline) zonder de toestemming van degene die op de foto staat. Het portretrecht geldt ook voor andere afbeeldingen, zoals tekeningen en schilderijen.
Als een portret in opdracht is gemaakt, is voor publicatie altijd toestemming nodig van de afgebeelde persoon. Ook als maker mag je het portret niet publiceren zonder toestemming van de geportretteerde. Derden moeten voor publicatie toestemming vragen aan de geportretteerde én aan de fotograaf.

Als een portret niet in opdracht is gemaakt, mag het normaal gesproken vrij worden gepubliceerd. Het wordt anders als de geportretteerde een 'redelijk belang' heeft om zich tegen publicatie te verzetten. Meestal is dat een privacybelang. Bijvoorbeeld wanneer iemand op de foto belachelijk wordt gemaakt of wanneer er aanleiding is om dat zo op te vatten. Ook van (bekende) mensen die geld hadden kunnen verdienen met hun portret, mag je niet zomaar een foto publiceren.