HCC!m: koplopers in modelbaanautomatisering

Walter Wijnhoven

Opgericht in 1978 is HCC!m een van de oudste Interessegroepen binnen HCC. De belangrijkste doelen zijn het uitwisselen van informatie en ervaringen tussen de leden, het gemeenschappelijk onderzoeken van digitale technieken voor modeltreinbesturing, het beschikbaar stellen van hardware voor leden en het uitdragen van ideeën door deelname aan beurzen en tentoonstellingen. HCC!m telt ruim 900 leden en is daarmee de grootste en wellicht de langst bestaande modelspoorvereniging van Nederland. Er komen zelfs deelnemers uit ‘het verre zuiden’ (België) op de bijeenkomsten.

Nieuwe locatie Soest
Door het succes van HCC!m en het toegenomen aantal leden werd de eerdere locatie in Utrecht te klein. Het nieuwe trefpunt aan de Molenstraat 8 in Soest ligt centraal in het land en is behalve met de auto ook per trein makkelijk bereikbaar via de stations Soest en Soestdijk. Belangrijk natuurlijk voor spoorliefhebbers. “Het gemiddelde aantal bezoekers is gestegen van gemiddeld 50 naar ruim 75”, vertelt Chris Burger, voorzitter van HCC!m. “We proberen actief onze leden te ondersteunen door op de bijeenkomsten kennis en ervaringen met elkaar te delen. Daarnaast zijn gezelligheid en sfeer van belang om het als vereniging goed te doen. De betrokkenheid is groot, de meeste bestuurs- en kernleden zijn al meer dan twintig jaar lid van de IG.”

	HCC!m voorzitter Chris Burger

Digitale drempel
Chris kreeg de belangstelling voor modelspoor mee van zijn vader. “In die tijd betekende dat nog een hele rij met transformatoren en veel, héél veel schakelaars. Met de opkomst van de elektronica was HCC!m een van de eerste die een eigen systeem ontwikkelde om treinen automatisch aan te sturen. Met de komst van de computer is dat in de hoogste versnelling doorgegaan. Goedkopere decoders en de opkomst van multiprotocol-centrales in 1999 betekenden het ‘begin van het einde’ van ons eigen ontwikkelde systeem, dat overigens nog steeds functioneert. Er bestaat eigenlijk geen goed of slecht systeem; dat is afhankelijk van eigen parameters en interesses, vaardigheden en financiële middelen. We willen vooral onze eigen ervaringen delen met onze leden en hen daarmee over de digitale drempel helpen. De hoogte van die drempel is voor iedereen verschillend, maar door persoonlijke gesprekken en advies zijn er altijd stappen te maken. Het motto van onze bijeenkomsten is dan ook: als iemand - naast de gezelligheid - iets slimmer naar buiten gaat dan toen hij binnenkwam, is de dag meer dan geslaagd.”

Bijeenkomsten
Ongeveer zes á zeven keer per jaar organiseert HCC!m bijeenkomsten voor leden. Sinds 2019 vaak in ‘thuishonk’ Soest maar ook op uitnodiging bij andere verenigingen. Chris: “Uiteraard zijn we bij veel HCC-evenementen aanwezig, maar onze bijeenkomsten zijn de basis om de eigen leden te ondersteunen. Er worden modulebanen opgezet en leden tonen eigen ontwikkelde elektronica en kleine banen met nieuwe technieken. Afhankelijk van het animo en de beschikbare onderwerpen zijn er workshops, alleen toegankelijk voor leden. Deze ‘doe-middagen’ staan in het teken van een van de vele soorten klussen die bij het bouwen van een digitale modelbaan voorkomen. Gezien de ruimte en afhankelijk van het soort workshop zijn er maximaal acht tot tien deelnemers, aan wie we een kleine vergoeding vragen voor gemaakte kosten. Voorbeelden van onderwerpen zijn Koploper, RocRail, iTrain, Arduino of bijvoorbeeld onderhoud van baan en materieel.

Uiteraard kun je altijd aan iedereen vragen stellen: elke ‘modelspoorder’ wil graag eigen ervaringen delen om een ander vooruit te helpen. Er is altijd wel iemand aanwezig die reparaties en controles kan uitvoeren aan het HCC!m-systeem en andere repareerbare digitale onderdelen.”

Voorkennis
Voorkennis is voor deze mooie hobby niet nodig, hoewel het wel handig is om enig technisch inzicht te hebben. “Maar wij streven ernaar om ook digibeten over de digitale drempel van het modelsporen te helpen en als vereniging vind ik het ook belangrijk dat je persoonlijke gesprekken kunt voeren”, stelt Chris. “Daarbij wordt vooral de formule ‘>80% = non-verbale communicatie’ gebruikt: je ziet of iemand je snapt of dat het vraagteken in zijn gezicht groter wordt. Daarnaast is natuurlijk op internet van alles te vinden, maar zeg nu zelf: als je daar een foute aanname doet, wie haalt je dan weer van dat ‘doodlopende spoor’ af?”

Wat er aan electronica bij komt kijken

Duur of goedkoop
De modelspoorhobby kun je net zo duur (of goedkoop) maken als je zelf wilt. Waarmee moet je rekeninghouden bij het opzetten van een modelspoorbaan? Chris: “Denk hierbij aan de mate van automatiseren (computer, software, treindetectie, wissels, seinen, scenery) en of je alles inkoopt of ook een deel zelf doet. Je kunt bijvoorbeeld tweedehands locomotieven kopen en deze zelf ombouwen naar digitaal. En welke schaal wil je gebruiken? Geautomatiseerde modelbanen zijn er in alle schalen, van schaal Z (1:220) t/m IIm (1:22,5 - LGB), maar de meest gebruikte zijn H0 (1:87) en N (1:160). Wil je een grote of een beperkte baan gaan bouwen? Moet hij vast, modulair of verplaatsbaar zijn? En heb je zelf voldoende ruimte of moet je die huren?”

Ook de HSL vind je op het modelspoor

Beurzen
Gemiddeld staat HCC!m tien keer per jaar op beurzen, variërend van kleine lokale beurzen tot de grootste die in Nederland gehouden worden, vertelt Chris. “Op beurzen is het hoofddoel naamsbekendheid en het aantrekken van nieuwe leden. We zijn dit jaar vijf keer in Soest voor de reguliere HCC!m-bijeenkomst, drie keer in Houten voor de HCC!kennisdag en verder bij verschillende beurzen in het land. Bovendien staan we op 7 en 8 november 2020 op ‘Houten Digitaal’ waar veel techniek en fraaie modelbanen te zien zullen zijn. Een mooie gelegenheid om andere verenigingen uit te nodigen die hun eigen modelbanen meebrengen. Houten Digitaal wordt al dertig jaar gehouden en organiseren we samen met Modelspoorbeurs. We organiseren verder in 2020 tijdens ‘Rail’ voor de tweede keer het hele lezingenprogramma in het Railtheater.”

Samenwerking
Regelmatig zoekt HCC!m samenwerking met andere Interessegroepen, zoals de Interessegroep Trainsim. “Uiteraard doen we elk iets met treinen en daarom trekken we vaak samen op. Ook zijn diverse leden zowel lid van HCC!trainsim als HCC!m. Er is wel een wezenlijk verschil: wij sturen vanaf een computer, tablet of telefoon een ‘echte’ modelspoorbaan aan en de IG TrainSim (Sim is de afkorting van simulatie) maakt een complete baan op de computer, waarbij de trein alleen ‘op het scherm’ rijdt. Het voordeel is dat er veel minder logistiek nodig is en ook minder ruimte. Wat je veel ziet, is dat mensen als ze op leeftijd komen ‘overstappen’ van een echte modelspoorbaan naar simulatie op de computer. Leuk is wel dat ze daar een echt treintraject na kunnen bouwen. Laatst keek er een echte NS-machinist mee die het op dat moment vertoonde traject kende. En zowaar: hij kon precies voorspellen wat je tegen ging komen!”

Nieuwste ontwikkelingen
Wat zijn de laatste ontwikkelingen op het gebied van modelbouwautomatisering? Chris weet het antwoord. “Digitale technieken gaan steeds verder. Naast het rijden en uiteraard de verlichting komen er steeds meer zaken ‘op’ de treinen zoals geluid en rookontwikkeling. Ook automatische koppeling behoort al tot de standaard mogelijkheden. Laatst kwam ik zelfs een locomotief tegen met twee geluidsinstallaties: eentje doet de geluiden van de trein zelf na, terwijl de tweede in de gaten houdt hoe er over de rails gereden wordt en daarop het knarsen van de wielen op het staal (bochten en wissels) genereert. Ook beperkt de modelbaan zich niet meer tot treinen alleen, maar worden modelauto’s, boten, vliegtuigen, enzovoorts met behulp van elektronica natuurgetrouw nagebouwd. De aansturing gaat ook steeds verder. Naast het gebruik van analoge en digitale treinen door elkaar heen, is het gebruik van (mini)satellieten zich aan het ontwikkelen. Groot voordeel is dat er veel kabels bespaard kunnen worden. Tenslotte is de opkomst van Arduino’s ook in modelspoorland niet te stuiten. Dat biedt voor automatiseerders oneindige mogelijkheden.”

Altijd belangstelling

Programma’s voor baanbesturing
Er bestaat onderscheid tussen besturing met het eigen HCC!m-systeem en met de verschillende fabriekssystemen. Het HCC!m-systeem is inmiddels achterhaald, licht Chris toe. “In de jaren negentig was dat een vooruitstrevend systeem en het werkt nog steeds, maar er zijn steeds minder gebruikers. Voor baanbesturing maken we veel gebruik van de programma’s Koploper, RocRail en iTrain. Maar we hebben ook mensen die zelf programmatuur ontwikkelen. Als er een bepaalde vraag is, geldt de regel ‘voor leden, door leden’. Oftewel: als er een aantal mensen is dat iets nieuws wil of over een onderwerp meer kennis wil opdoen, dan wordt dat waar mogelijk gesteund vanuit het bestuur. Meestal geldt dan als ‘tegeneis’: zodra je er voldoende over weet, zien we graag dat je deze kennis deelt met de overige leden.”

Met of zonder computer
Het digitaal aansturen van een treinbaan kan zonder computer. Je kunt met een Centrale Eenheid,  zoals Intellibox, ECoS, Central Station, handmatig treinen en wissels aansturen en eventueel een kleine baan automatisch laten aansturen. Maar voor een gemiddelde treinbaan gebruik je een computer die de treinbaan met behulp van software aanstuurt. De Koploper-software is alleen geschikt voor Windows. Dit programma maakt gebruik van één database op één computer. RocRail en iTrain zijn geschikt voor Windows, iOS van Apple en Linux. Dit zijn client/server-applicaties, één computer is de centrale server en de andere devices (pc, tablet of telefoon) kunnen hierop ‘meekijken’, maar ook de baan besturen.

Werkgroepen
HCC!m kent een aantal werkgroepen waarin leden en kaderleden samenwerken aan de ontwikkeling van nieuwe producten en de uitwisseling van kennis en ervaring. De hardwaregroep komt bijeen naar aanleiding van vragen of technologische ontwikkelingen. In de softwaregroep is nog steeds veel aandacht voor het besturingsprogramma Koploper. In 2016 is de werkgroep Arduino opgericht. Er is ook een werkgroep die zich specifiek richt op het digitale besturingssysteem Dinamo. Tip tot slot: mis ook het HCC-forum niet met waardevolle informatie en adviezen! https://www.hcc.nl/forum/modelbaanautomatisering